Anakart Üzerinde Bulunan Bileşenler
Bir anakart bilgisayarın temel devre ve bileşenlerinin fiziksel düzenlemesidir. Çoğu anakartta; devreler sert bir yüzey üzerine basılmış ya da eklenmiştir ve bir seferde üretilirler. Masaüstü bilgisayarlarda en sık kullanılan anakart dizaynı AT�dir. Son zamanlarda gelişmiş AT dizaynı üstünde geliştirilen bir başka kart tipi de ATX�dir Hem AT hem de ATX dizaynların ikisinde de bulunan bileşenler şunlardır.
* Mikroişlemci
* Yardımcı işlemci (opsiyonel)
* Hafıza
* BIOS
* Genişleme yuvaları
* Chipset
Ek bileşenler anakartın genişleme yuvalarına eklenebilir. Anakart ve genişleme yuvalarındaki daha küçük kartlar arasındaki elektronik arabirime �yol� denir.
Anakart üzerinde Jumper denilen ayarlama anahtarları vardır. Bu anahtarlar ile yapılacak ayarlamalar.
- Farklı tipteki işlemcileri anakarta tanıtmak
- Cmos ayarlarını silmek
- Bazı anakartlarda özellikle eski anakartlarda ne kadar belleğin varolduğunu belirtmek.
Günümüz yeni kuşak anakartların hemen hemen hepsinde işlemci ayarları jumperlarla yapılmamaktadır. Artık bu ayarlamalar otomatik olarak ya setuptan seçeneklerle yapılmaktadır ya da kart otomatik olarak kendi işlemciyi tanımaktadır.
Chipset�ler anakartın en önemli parçasıdır. Chipset�ler anakartın üzerindeki elektronik devrelerdir. Anakart üzerindeki elemanların birbirleri ile haberleşmesini sağlayan denetçilerdir. Bir nevi trafik polisi gibidir. Bu yollar üzerinde dolaşan verilerin birbirlerine karışmamasını sağlar. Ankartın kalitesini belirleyen en önemli faktör chipsettir. Özellikle anakrtın hızını belirleyen faktördür. Çeşitli Anakart Üreticileri ve bu Anakart üreticilerinin çeşitli chipsetler bulunmaktadır. Çeşitli firmalar ve ürettikleri chipsetler aşağıda sıralanmıştır.
Ø İntel
¨ Intel 815E Chipset
¨ Intel 815 Chipset
¨ Intel 820E Chipset
¨ Intel 820 Chipset
¨ Intel 840 Chipset
¨ Intel 810E Chipset
¨ Intel 810 Chipset
¨ Intel 440BX AGPset
¨ Intel 440EX AGPset
¨ Intel 440GX AGPset
¨ Intel 440LX AGPset
¨ Intel 450NX PCIset
¨ Intel 450KX/GX PCIset
¨ Intel 440ZX AGPset
¨ Intel 440ZX-66 AGPset
¨ Intel 440MX chipset
Ø VIA
¨ VIA Apollo KT133
¨ VIA Apollo KX133
¨ VIA Apollo Pro133A
¨ VIA Apollo Pro 133
¨ VIA Apollo PM601
¨ VIA Apollo MVP3
¨ VIA Apollo MVP4
¨ VIA Apollo Pro Plus
¨ VIA Apollo Pro
¨ VIA Apollo VP3
¨ VIA Apollo VP2
¨ VIA Apollo VPX
¨ VIA Apollo VP
Ø SIS
¨ SIS 85C471
¨ SIS 85C496
¨ SIS 85C50x
¨ SIS SI58P
Ø ALI
¨ M1487
¨ M1489
Yollar
Yollar verilerin bilgisayarın bir parçasından diğer parçasına gönderildiği teller topluluğudur. Yolu bilgisayarın içinde verilerin dolaştığı bir otoban gibi düşünebilirsiniz.
Bütün yollar adres yolu, veri yolu sistem (Kontrol) yolu olmak üzere üç tip yol içerir. Veri yolu gerçek veriyi taşır.
o Adres Yolu: Adres yolu verinin nereye gideceği bilgisini taşır. Adres yolu bellekteki bir yerin veya veri transferinde görev alan giriş çıkış portunun adresini iletmekte kullanılır. ROM ve RAM bellekte saklanan her komut ve her bilginin 16 bitten oluşan bir adresi vardır. Programın çalışması sırasında verilen bir yerin içeriği gerekli olduğunda; Mikroişlemci o yerin adresini adres yoluna koyar. Adres yolu verinin saklanmakta olduğu yere ulaşmakta kullanılan adresi iletmekte kullanılır. Ulaşılan verinin içeriği daha sonra veri yoluna konur. Ve bu verinin içeriği daha sonra mikroişlemciye okunur. Adres yollarının çoğu 16 bitten oluşur. Her hat 0 ya da 1 den oluşan bir adres biti taşır. Bundan dolayı söz konusu 16 hattın 216 = 65536 değişik kombinasyonu söz konusudur. Bunun anlamı 16 adres hattı kullanılarak 65536 tane saklama yerine ve giriş/çıkış aygıtına ulaşabilmektedir.
o Veri Yolu: Verilerin bilgisayarın belirli bölümleri arasında dolaşmasını sağlar. Yani bir anlamda esas verinin taşındığı yoldur. Bu veri makinanın komutları ya da bellekteki işlenecek herhangi bir bilgi olabilir. Kontrol ve adres yollarından farklı olarak Veri yolu çift yönlüdür Veri her iki yönde de hareket edebilir. Yani hem mikroişlemciye hem de mikroişlemciden dışarıya doğru.
o Sistem (Kontrol) yolu: Mikro işlemcinin zamanlama ve kontrol devrelerinde üretilen kontrol sinyallerini belleğe ve Giriş/Çıkış birimlerine taşır. Örneğin oku/yaz bilgilerini belleğe, giriş ve çıkış portlarına taşır. Kısacası işlemin yazma mı okuma mı olduğuna karar verir.Bilgisayarın her parçasına ulaşmasını sağlayan yoldur.
Yolun büyüklüğü önemlidir. Çünkü bu büyüklük yolun aynı anda ne kadar veri taşıyabileceğini belirler. Örneğin 16 bitlik bir yol 16 bitlik veriyi, 32 bitlik yol ise 32 bitlik veriyi taşıyabilir. Her yolun MHz ile ölçülen bir saat hızı vardır. Örneğin sistem yolunun hızı ilk başlarda 33 MHZ idi. Gelişen teknoloji ile bu yolun hızı önce 66 MHZ yükseldi. Günümüzde ise 100 ve 133 MHZ�lik sistem yollarını üzerinde bulunduran anakartlar bulunmaktadır. Günümüzde 16 bitlik ISA yolları yerini kendisinden daha hızlı olan 32 bitlik PCI yoluna bırakmaya başladı. Anakart üzerinde genel olarak üç tip yol teknolojisi bulunmaktadır. Bunlar ISA, PCI ve AGP�dir.
ISA Yolu: Industry Standard Architucture (Endüstrü Standardı Mimarisi) nin kısaltılmış şeklidir. Masaüstü bilgisayarlarda kullanılan bir yol mimarisidir. 1983 yılında geliştirilmeye başlandı. İlk geliştirildiğinde 8 bit veri yolu ve 16 bit adres yolu içermekte idi ve 4 MHZ hızındaydı. 16 bitlik mikroişlemcilerin geliştirilmeye başlanması ile ISA da geliştirildi ve 16 bitlik veri yoluna 24 bit adres yoluna sahip oldu. Günümüzde de hala bu standardı geçerlidir. Hızı 8 MHZ ve saniyede 6.5 MB veri aktarır. Yeni geliştirilen bu mimari eski standardı da desteklemektedir. Yani 8 bitlik ISA kartları 16 bitlik bu yol sistemine bağlanabilmektedir. Günümüzde ISA mimarisi artık terk edilmeye başlandı. Zira daha hızlı veri iletimi sağlayan yol sistemleri kullanılmaya başlandı. Yeni çıkan anakartlarda, ISA genişleme yuvaları çok konulmamaya başlandı. Hatta bazı anakartlarda artık ISA yuvası bile bulunmamaktadır.
PCI Yolu:
Veri yollarında gelinen en son duraklardan biridir. Peripheral Component Interconnect�in kısaltılmasıdır. VESA yol sistemine benzer bir yapıdadır. VESA yol sisteminden daha yüksek performans sağlar. Gerçekte PCI günümüz masaüstü bilgisayarlarında kullanılan en yüksek performansa sahip yol sistemidir. PCI veriyollarının hızı 20 ile 33 MHZ arasındadır. PCI veri yolu şuan günümüz PC'lerin hepsinde bulunmaktadır. Bunun dışında ayrıca Power PC tabanlı bilgisayarlarda kullanılmaktadır. PC�ler 32 bitlik ve 64 bitlik versiyonları ile piyasada bulunmaktadır. 64 bitlik yeni PCI veri yolu yeni yeni kullanılmaya başlandı. Bu yüzden fazla yaygın değildir.
AGP Yolu:
Accelerated Graphics Port�un (hızlandırılmış grafik Portu) kısaltmasıdır. Intel tarafından geliştirilen yeni bir arabirimdir. 3 boyut grafik bilgilerinin daha hızlı işlenmesini sağlamak amacı ile geliştirilmiştir. Grafik verilerini PCI yollarında işlemektense, AGP grafik kontrolörünün direk ana hafızaya ulaşabilmesi için noktadan noktaya direk bir kanal tanımlar. AGP 32 bit genişliğindedir ve 66 MHZ hızında çalışır. Bu saniyede 266 Megabitlik bir veri transferi sağlar ve bu da PCI�dakilerin tam 2 katıdır. (133 MBps). AGP ayrıca 2 tane opsiyonel daha hızlı olan modları destekler. Bunla�da veri transfer hızı 533 MBps ve 1.07 GBps�dir. Buna ek olarak AGP 3-B dolgularının video belleğinin yerine ana bellekte saklanmasına izi verir
AGP �nin bir takım önemli gereksinimleri vardır. Bunlar:
- Chipset AGP�yi desteklemelidir.
- Anakart�ta bir AGP slotu bulunmalıdır ya da tümleşik grafik sistemine sahip olmalıdır.
- İşletim sistemi Windows95�in 2.1 sürümü, Windows98 ya da NT 4.0 olmalıdır. Ayrıca şuan profesyonel bütün Machintoshlar AGP�yi desteklemektedir.
AGP�nin çeşitli seviyeleri vardır Aşağıdaki özellikler opsiyonel olarak düşünülebilir.
- Desenleme (texturing): Ayrıca direk hafıza çalışma modu da denir. Grafik desenlerinin ana bellekte depolanmasını sağlar.
- Veri transferi: Çeşitli veri transferi sunulmaktadır. Bunlar 1X: saniyede 266 Megabitlik veri transferini simgeler. 2X 533 Megabitlik 4X de 1.07 Gigabitlik veri transferini simgeler.
- Yan band Adresleme: komutları farklı ve paralel bir kanaldan göndererek veri transferini hızlandırır.
- Küme komut işleme: grafik kartının aynı anda bir komut yerine daha fazla komut göndermesini sağlar.
Giriş / Çıkış Kapıları
Bilgisayara dışarıdan bağlanan tüm bürümler (yazıcı, fare, tarayıcı vs.) bilgisayarın üzerindeki soketlere özel arabirim kabloları ile bağlanırlar. Bu soketlere kapı ya da port adı verilmektedir. Bu soketler paralel ve seri olmak üzere iki çeşittir. Günümüzde standart bir bilgisayarda 1 tane paralel ve 2 tane seri kapı bulunmaktadır. Bunun yanında yeni teknolojilerle birlikte USB kullanımı da artmaya başlamıştır.
Paralel (LPT) Kapı (Port)
Çoğu zaman paralel portlara LPT portu da denilmektedir. LPT LinePrinTer sözcüğünden alınmıştır. Ve bunun sebebi en çok yazıcıları bağlamak için kullanılması gerçeğine dayanmaktadır. Ancak, son yollarda paralel portlar bilgisayara başka tip aygıtları bağlamak için de kullanılmaktadır.
Paralel portlar isimlerini verilerin porttan paralel bir biçimde, yani bir seferde bir bayt olarak iletilmesi gerçeğinden alırlar. Port sekiz adet veri hattı içerir ve baytın her biti bayttaki diğer bitlerle hemen hemen aynı anda farklı bir hattan iletilir. Paralel portlar LPT1, LPT2 gibi isimlendirilir.
Paralel portlar tek yönlü idi. Yani veriler çevre birimlerine iletilirlerdi. Fakat ters yönde iletilmezlerdi. Çift yönlü paralel port 1987�de ortaya çıktı ve çevre birimlerinin PC ile ters yönde de iletişim kurmaları sağlandı. Örneğin bir yazıcı PC�ye durumuyla ilgili (kağıt sıkışması, kağıdın bitmesi gibi) bilgi gönderebildi. Paralel portlar 25 pinlik bir dişi konnektör kullanırlar.
Seri (COM) portlar
Seri portlar isimlerini verilerin porttan seri bir biçimde yani bir seferde tek bit olarak gönderilmesi gerçeğinden almaktadır. Bunun sebebi portun her yön için tek bir veri hattına sahip olmasıdır. Seri portlara COM portlar da denilmektedir. Çünkü harici aygıtlarla PC arasında biri iletişim aracı oluşturmaktadır. Seri portlara bağlanan en yaygın aygıtlar modemler, fareler, yazıcı ve çizici gibi seri yazdırma aygıtlarıdır.
Seri portların konnektörleri 2 şekilde olur. 25 ve 9 pin olmak üzere. 25 pinlik bir aygıtı 9 pinlik bir porta ya da 9 pinlik bir aygıtı 25 pinlik bir aygıta bağlamak gibi durumlarda kullanılabilecek adaptörler vardır.
Seri portlar ile paralel portların bir kıyaslaması yapılması gerekirse; seri portlar ile bilgilerin iletilmesi daha güvenilirdir. Çünkü bilgiler tek tek gönderilir. Tabii ki buna göre de yavaştır. Paralel portlar ise seri porttan çok daha hızlıdır. Çünkü bilgileri sekizerli paketler halinde gönderir. Bununla birlikte güvenilir bir veri iletimi sağlamazlar. Özellikle kablo uzunluğu arttıkça verilerin kaybolma riski doğar.
Seri port bir seferde bir bit iletmesine rağmen bilgisayar baytlar ile çalışır. Tek şeritli bir yoldan sekiz tane arabanın yan yana geçmesi sağlanamayacağı gibi bir seri porttan da bir baytın geçmesi sağlanamaz. Her baytı seri porttan gönderilebilecek şekilde teker teker bitlerine ayırabilecek bir mekanizmaya ihtiyaç vardır. I/O kartı ya da ana karın üzerindeki I/O kartı üzerinde yerleşik olarak bulunan UART bu işlemi gerçekleştirir. UART�ın açılımı Universal Asencronous Reciever Transmitter (Evrensel asenkron alıcı verici) dır. UART baytları seri porttan gönderilebilecek seri bitlere dönüştürür. UART ayrıca gelen bitlerin PC tarafından işlenebilmesi için bunları baytlara çevirir.
USB (Universal Serial BUS)
USB (Universal Serial Bus) bir bilgisayar ile takılabilir bir aygıt (joystick, klavye, telefon, tarayıcı, yazıcı gibi aygıtlar) arasındaki bir arabirimdir. Tak ve çalıştır özelliği vardır. USB ile yeni bir aygıt herhangi bir bağdaştırıcı kartı kullanmadan ya da bilgisayarı kapatmadan takılabilir. USB yol sistemi Compaq, IBM, DEC, Intel, Microsoft, NEC ve Northern Technology tarafından geliştirildi. USB saniyede 12 Mbitlik bir veri transfer hızı sağlar. Tek bir USB portu ile 127 tane çevre kullanılabilir.
Ekim 1996�dan beri, Windows işletim sistemi USB sürücüleri ya da belirli I/O aygıt tipleri ile çalışmak için dizayn edilmiş özel yazılımlar ile donatıldı. USB Windows98 işletim sisteminde tümleşiktir. Bugün birçok yeni bilgisayar ve çevre birimi USB ile donatılmış durumdadır. Günümüzde artık USB iyice yaygınlaşmış durumda. Yakın bir zamanda tamamiyle seri ve paralel portların yerini alacağı düşünülmektedir.
IEEE 1394
Saniyede 400 megabitlik veri transfer oranını destekleyen yeni ve hızlı bir yol standardıdır. 1394 teknolojisini destekleyen ürünler şirkete bağlı olarak farklı isimler altında toplanmışlardır. Apple bu teknolojiyi orijinal olarak geliştiren firmadır. Bu teknoloji için firewire ismini kullanmaktadır
Tek bir 1394 portu 63 tane dışsal aygıtı bağlayabilir. Çok hızlı ve esnek olmasına rağmen 1394 çok pahalıdır. USB gibi 1394�ün de tak ve çalıştır özelliği vardır. Ayrıca çevre birimlerine güç de sağlarlar. 1394 ve USB arasındaki ana fark 1394 standardının daha hızlı ve daha pahalı olmasıdır. Bu nedenlerden , video kamera gibi yüksek veri transfer hızı isteyen aygıtlar için kullanılması beklenir. Bununla birlikte USB birçok çevre birimini bağlamak için kullanılabilir
Subject: Anakartlar (Mainboard-Motherboard) 
